Porady dla osób pracujących na stojąco - jak zapobiegać żylakom kończyn dolnych

Twoja praca wymaga wielogodzinnego pozostawania w pozycji stojącej? Długotrwałe stanie to jeden z głównych czynników ryzyka rozwoju żylaków. Objawiają się nieestetycznymi na skórze, ale to nie tylko problem kosmetyczny. Może wystąpić swędzenie skóry oraz silne skurcze mięśniowe i uczucie ciężkości. Poznaj proces powstawania żylaków na nogach – przyczyny i czynniki ryzyka. Dowiedz się, jak zmniejszyć ryzyko ich powstawania.

Spis treści:

• Czym są żylaki i jak powstają?
• Objawy żylaków na nogach
• Przyczyny powstawania żylaków kończyn dolnych
• Dlaczego praca stojąca zwiększa ryzyko żylaków?
• Profilaktyka żylaków

Czym są żylaki i jak powstają?

Żylaki to trwałe wydłużenie i poszerzenie żyły. Uzyskuje ona kręty przebieg i jest wyraźnie zniekształcona pod skórą. Najczęściej pojawiają się na nogach, bo to właśnie tam krew ma najtrudniejszą drogę powrotną do serca – musi pokonać siłę grawitacji. W zdrowych żyłach pomagają jej w tym zastawki. Gdy te zastawki nie działają prawidłowo lub jest ich zbyt mało, krew – zamiast płynąć tylko ku górze – zaczyna częściowo cofać się do układu powierzchownego, powodując jego przeciążenie i rozciąganie ścian naczyń. W efekcie powstają charakterystyczne wybrzuszenia – czyli żylaki. [1] Zazwyczaj pojawiają się na żyle odpiszczelowej powyżej kolana i poniżej kolana lub w okolicy żyły odstrzałkowej. [2] Problem ten często ma podłoże genetyczne, ale jego rozwój mogą przyspieszać różne czynniki środowiskowe. [1]

Objawy żylaków na nogach

Żylaki na nogach można rozpoznać po charakterystycznych, miękkich, sinawych uwypukleniach skóry na przebiegu żył. Wiele osób odczuwa też dodatkowe dolegliwości, które zwykle nasilają się pod koniec dnia. Często towarzyszy im uczucie ciężkości i bóle nóg oraz obrzęki wokół kostek i łydek. Niekiedy pojawia się także swędzenie skóry oraz silne skurcze – zwłaszcza w nocy. U kobiet symptomy mogą się nasilać w czasie miesiączki.

Pamiętaj jednak, że nie u wszystkich żylaki wywołują wyraźne objawy – czasem są jedynie defektem kosmetycznym, który stopniowo może jednak prowadzić do poważniejszych problemów, takich jak zapalenie żył powierzchownych. [1]

Przyczyny powstawania żylaków kończyn dolnych

Przewlekła niewydolność żylna najczęściej wynika z genetycznie warunkowanych nieprawidłowości zastawek żylnych. Jeśli zastawki są nieliczne lub nie działają tak, jak powinny, albo ściana żyły jest osłabiona i bardziej podatna na rozciąganie, ryzyko rozwoju żylaków znacznie rośnie. Dziedziczność to jednak tylko jeden aspekt. Wiele codziennych czynników może przyspieszać ten proces. Należą do nich przede wszystkim:

• ciąża, która zwiększa objętość krwi krążącej w organizmie i powoduje ucisk powiększonej macicy na żyły miednicy;
• długotrwała pozycja stojąca w pracy;
• nadwaga / otyłość;
• dźwiganie ciężkich przedmiotów;
• praca w wysokiej temperaturze.

Z wiekiem elastyczność naczyń maleje, dlatego żylaki powstają częściej u osób starszych. [1] Pamiętaj, że chociaż nie na wszystkie czynniki masz wpływ, odpowiednia profilaktyka – zmiana stylu życia i dbanie o prawidłowe funkcjonowanie nóg – może znacząco opóźnić rozwój choroby lub nawet jej zapobiec.

Dlaczego praca stojąca zwiększa ryzyko żylaków?

Długotrwałe stanie jest istotnym czynnikiem ryzyka rozwoju żylaków. Dlaczego tak się dzieje? Badania wskazują, że praca w pozycji stojącej wyraźnie zwiększa ciśnienie w naczyniach żylnych kończyn dolnych. To dodatkowe obciążenie tworzy idealne warunki do powstawania żylaków. Wykonywanie pracy w pozycji stojącej, zwłaszcza przez wiele godzin dziennie, znacznie zwiększa ryzyko powstawania żylaków kończyn dolnych. Stałe obciążenie nóg powoduje, że krew żylna ma jeszcze większy kłopot z powrotem do serca.

Z badań przeprowadzonych wśród kobiet pracujących na bloku operacyjnym, które długotrwale przebywają w pozycji stojącej, wynika, że nawet 84% z nich zmaga się z objawami przewlekłej niewydolności żylnej. Ryzyko rozwoju żylaków rośnie wraz ze stażem pracy. Objawy niewydolności żylnej były nasilone u osób, które pracowały w wysokiej temperaturze, były obciążone genetycznie, paliły papierosy, miały nadwagę oraz skłonność do zaparć. [3]

Profilaktyka żylaków

Zapobieganie przewlekłej chorobie żylnej to złożony proces, który bazuje na kilku składowych: regularnej aktywności fizycznej, odpowiedniej diecie, kontroli masy ciała i unikania czynników pogarszających stan żył, takich jak gorące kąpiele czy długotrwałe przebywanie w wysokiej temperaturze. Podczas gdy nie wszystkich czynników ryzyka można uniknąć, bardzo ważna jest też profilaktyka farmakologiczna. [3]

Co możesz zrobić, gdy jesteś w pracy?

Nawet w pracy wymagającej długiego stania możesz zadbać o zdrowie żył. Wystarczy, że wprowadzisz kilka prostych ćwiczeń, takich jak:

• dreptanie w miejscu,
• stawanie na palcach i opadanie na pięty,
• napinanie i rozluźnianie mięśni łydek.

Ważne jest także, aby w miarę możliwości robić krótkie przerwy na zmianę pozycji. Warto też wprowadzić przerwę na odpoczynek w pozycji ułatwiającej odpływ krwi – z lekko uniesionymi nogami ponad tułów. [3]

Jak zadbać o zdrowie żył na co dzień?

Profilaktyka żylaków żył kończyn dolnych jest szczególnie ważna dla osób z grupy ryzyka. Warto podjąć stosowne działania, zanim pojawią się pierwsze objawy.

W ciągu dnia postaraj się odpoczywać z nogami uniesionymi powyżej poziomu serca. Nawet pół godziny takiego odpoczynku poprawia odpływ krwi z kończyn dolnych. Jeśli masz możliwość, noś specjalne podkolanówki lub pończochy uciskowe – zakładaj je rano, zanim nogi zaczną puchnąć. Unikaj obcisłych ubrań i częstego noszenia butów na wysokich obcasach. Gdy siedzisz, staraj się, aby nogi były swobodnie ułożone, nie zakładaj jednej na drugą ani nie siadaj na podkurczonej stopie. Dbaj o prawidłową masę ciała i stosuj dietę bogatą w błonnik. Ogranicz alkohol i włącz do codziennych aktywności umiarkowany ruch. Staraj się też nie korzystać z gorących kąpieli ani nie opalać intensywnie, bo wysoka temperatura powoduje rozszerzanie się żył. Postaw czasami na zimny lub chłodny prysznic okolicy goleni, który pomoże zmniejszyć obrzęk stóp i zredukować uczucie ciężkości. [2]

Najczęściej zadawane pytania dotyczące zapobiegania żylaków kończyn dolnych:

Jakie są metody leczenia żylaków kończyn dolnych?

Terapia żylaków kończyn dolnych obejmuje zarówno leczenie zachowawcze, jak i zabiegowe. Podstawą terapii jest zmiana stylu życia, zwiększenie aktywności fizycznej oraz unikanie długotrwałego pozostawania w jednej pozycji. Leczenie uciskowe może spowolnić rozwój choroby. W leczeniu farmakologicznym stosuje się preparaty poprawiające powrót żylny i wzmacniające napięcie ścian naczyń żylnych, takie jak diosmina czy hesperydyna. Zaawansowane żylaki leczy się poprzez skleroterapię, laserowe usuwanie żylaków lub falami radiowymi, a czasami nawet leczenie operacyjne i plastykę zastawek żylnych. [2]

Jak wygląda diagnostyka żylaków?

Rozpoznanie żylaków polega przede wszystkim na dokładnym wywiadzie lekarskim i badaniu przedmiotowym. Lekarz ocenia wygląd kończyn dolnych oraz bada skórę i przebieg żył dotykiem. W celu określenia stopnia zaawansowania choroby mogą być stosowane specjalne próby czynnościowe, takie jak próba Perthesa, Pratta czy Trendelenburga. Obecnie jednak za „złoty standard” diagnostyki uznaje się badanie ultrasonograficzne z dopplerem (USG Doppler), które pozwala na ocenę anatomii i funkcjonowania układu żylnego. [2]

Powyższa porada nie może zastąpić wizyty u specjalisty, w przypadku problemów ze zdrowiem, należy skontaktować się z lekarzem.

Bibliografia:

1. Frołow M., Żylaki, Medycyna Praktyczna: https://www.mp.pl/pacjent/zakrzepica/zylaki/63354,zylaki [Dostęp online: 26.04.2025]
2. Zubilewicz, R., & Jaroszyński, A. (2015). Przewlekła choroba żylna. In Forum Medycyny Rodzinnej (Vol. 9, No. 5, pp. 400-404).
3. Zabielska, D. et al., (2013). Profilaktyka żylaków kończyn dolnych u pielęgniarek pracujących na bloku operacyjnym. Pielęgniarstwo Polskie, nr 2 (48), s. 95.