Obrzęki kończyn dolnych – kiedy obrzęk nóg to objaw choroby?

Obrzęk nóg może być pierwszym sygnałem poważniejszych problemów zdrowotnych. Choć najczęściej przyczyną są łagodniejsze schorzenia, to czasem za opuchlizną kryją się choroby układu sercowo-naczyniowego, oddechowego, nerek czy wątroby. [1] Dowiedz się, jakie są objawy obrzęków, jak powstają i kiedy należy zgłosić się do lekarza.

Mechanizm powstawania obrzęków

Obrzęk powstaje w sytuacji, gdy nadmiar płynu z naczyń krwionośnych lub chłonki wycieka do przestrzeni międzykomórkowych. Mechanizm ten jest wynikiem zaburzeń w równowadze przepływu płynów między naczyniami a tkankami. W normalnych warunkach naczynia włosowate pozwalają na przepływ płynów w obie strony – z krwi do tkanek i z tkanek do krwi, zapewniając wymianę substancji odżywczych i produktów przemiany materii. Równowaga ta jest regulowana przez ciśnienie wewnątrz naczyń, ciśnienie osmotyczne i onkotyczne, a także skład białek i elektrolitów. Obrzęk może powstać w wyniku:

zwiększenia przepuszczalności ścian naczyń (np. w stanach zapalnych lub alergiach);
wzrostu ciśnienia w naczyniach (np. przy zakrzepicy lub ucisku zewnętrznym), które prowadzi do wypychania większej ilości płynu na zewnątrz;
zwolnienia przepływu krwi, na przykład w przypadku niewydolności serca czy żylnej;
zaburzeń składu płynu – gdy jest on ubogi w białka (np. w chorobach wątroby, nerek lub przy niedożywieniu), powoduje spadek ciśnienia onkotycznego i łatwiejsze wyciekanie do tkanek. [1]

Obrzęki kończyn dolnych – objawy

Obrzęki nóg to widoczne i wyczuwalne powiększenie objętości tkanek, wywołane nagromadzeniem płynu w przestrzeni międzykomórkowej. Może pojawiać się jednostronnie lub obustronnie, obejmować całą nogę lub tylko jej fragmenty. Charakterystyczne cechy obrzęku zależą od jego przyczyny.

Często obserwuje się, że obrzęki nasilają się pod koniec dnia. W niektórych przypadkach mogą towarzyszyć im zmiany skórne, takie jak przebarwienia lub zaczerwienienia. Obrzęki bywają bolesne lub bezbolesne, a ich charakter może się różnić w zależności od schorzenia. [1]

Przyczyny obrzęków nóg

Przyczyny opuchniętych nóg mogą być różnorodne: od stosunkowo niegroźnych po poważne schorzenia ogólnoustrojowe. Obrzęki kończyn dolnych czasami powstają w wyniku przyjmowania niektórych lekówNogi puchną także, gdy w grę wchodzą zaburzenia hormonalne czy niewydolność niektórych narządów. [1]

Niewydolność żylna

Obrzęki kończyn dolnych w przebiegu niewydolności żylnej wynikają z cofania się krwi i utrudnionego przepływu w niewydolnych, poszerzonych żyłach. Najczęściej są one największe wieczorem oraz po długim staniu, a zanikają po nocnym odpoczynku. Towarzyszy im obecność poszerzonych żył powierzchownych, czyli żylaków. [1]

Zakrzepica żył kończyn dolnych

W przypadku zakrzepicy dochodzi do zablokowania przepływu krwi w żyłach. Zakrzepica żył powierzchownych – często rozwijająca się w żylakach – zwykle nie stanowi zagrożenia życia. Inaczej jest w przypadku zakrzepicy żył głębokich, czyli żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej, która może być poważnym zagrożeniem. W razie podejrzenia tej postaci choroby, pamiętaj, aby niezwłocznie skontaktować się z lekarzem. [1]

Niedoczynność tarczycy

Do obrzęków mogą prowadzić również zaburzenia hormonalne, zwłaszcza niedoczynność tarczycy. Zazwyczaj pojawiają się one na twarzy i powiekach [1], ale mogą też dotyczyć kończyn dolnych i stawów – zwykle kolanowych i skokowych. [2] Często towarzyszą im takie objawy jak: przyrost masy ciała, senność, spowolnienie reakcji czy uczucie zimna. [1,2]

Obrzęki kończyn przy niewydolności serca

Zastoinowa niewydolność serca jest jedną z częstszych przyczyn obrzęków kończyn dolnych, zwłaszcza u osób starszych. [1,3] Są one miękkie i ciastowate – po uciśnięciu palcem pozostaje wgłębienie. Najczęściej dotyczą kończyn dolnych, a u osób leżących – okolicy kości krzyżowej. Jeśli obrzęki nasilają się, pojawia się uczucie zmęczenia, wzrasta masa ciała, a ciśnienie tętnicze rośnie – może to świadczyć o pogarszającym się stanie chorego i wymaga konsultacji lekarskiej. [1]

Zespół nerczycowy i niewydolność wątroby a obrzęk nóg

To choroba nerek, w której dochodzi do stopniowego pojawiania się masywnych obrzęków całego ciała, w tym kończyn dolnych. W przebiegu niewydolności wątroby i chorób nerek może dochodzić do zaburzeń gospodarki białkowej i wodno-elektrolitowej organizmu, które sprzyjają powstawaniu obrzęków. W przypadku niewydolności wątroby często towarzyszy im wodobrzusze (gromadzenie płynu w jamie brzusznej) i poszerzenie żył na skórze brzucha. [1]

Obrzęki związane z niedożywieniem

W skrajnych przypadkach niedożywienia, np. w anoreksji lub ciężkich chorobach przewodu pokarmowego, dochodzi do spadku stężenia białek we krwi. Powoduje to obniżenie ciśnienia onkotycznego, przez co płyn łatwiej przenika do tkanek. W efekcie może pojawić się uogólniony obrzęk, widoczny m.in. na kończynach dolnych. [1]

Obrzęk w ciąży

U kobiet ciężarnych, szczególnie w późniejszych miesiącach, obrzęki kończyn dolnych są dość częstym objawem. [1] Związane są m.in. z uciskiem powiększonej macicy na naczynia żylne oraz zmianami hormonalnymi wpływającymi na gospodarkę wodno-elektrolitową. [3]

Obrzęki polekowe

Niektóre leki, np. glikokortykosteroidy stosowane długotrwale, niesteroidowe leki przeciwzapalne, hormonalne czy niektóre leki stosowane w kardiologii – mogą prowadzić do zatrzymywania płynów w organizmie. [1,3] W konsekwencji tego mogą pojawiać się obrzęki kończyn dolnych, które zazwyczaj ustępują po odstawieniu leków lub modyfikacji leczenia. [1]

Diagnostyka obrzęków

Diagnostyka obrzęków nóg zaczyna się od zebrania wywiadu i badania fizykalnego. Lekarz zwraca uwagę m.in. na to, czy obrzęk jest jednostronny, czy symetryczny, jak szybko się pojawił i czy towarzyszą mu inne objawy. Następnie zlecane są badania laboratoryjne i obrazowe, zależnie od podejrzewanej przyczyny.

W przypadku podejrzenia niewydolności serca oznacza się poziom BNP – jego podwyższenie sugeruje problemy z sercem. Obniżony poziom albuminy może wskazywać na choroby wątroby. Jeśli podejrzewa się zakrzepicę, wykonuje się test D-dimer oraz USG żył głębokich. Przy przewlekłej niewydolności żylnej stosuje się USG Doppler. W niejasnych przypadkach pomocne są także tomografia, rezonans czy limfoscyntygrafia, które pozwalają ocenić, czy przyczyną obrzęku jest zastój chłonki, tkanka tłuszczowa czy zmiany zakrzepowe.

W diagnostyce ważne jest też wykluczenie leków powodujących zatrzymanie płynów oraz ocena pracy serca za pomocą echokardiografii, zwłaszcza u osób po 45. roku życia. [4]

Najczęściej zadawane pytania dotyczące obrzęków kończyn dolnych:

Czy są domowe sposoby na obrzęki?

Istnieją domowe sposoby na obrzęki, które mogą przynieść ulgę w przypadku uczucia ciężkich i zmęczonych nóg.Aby złagodzić obrzęki nóg przede wszystkim należy ograniczyć spożycie soli, ponieważ nadmiar sodu sprzyja zatrzymywaniu wody w organizmie, a to może nasilać obrzęki. Bardzo ważna jest także regularna aktywność fizyczna – codzienny ruch, nawet w formie spaceru, wspomaga krążenie i ułatwia odpływ zalegającej krwi z kończyn dolnych. W sytuacjach, w których musisz długo pozostawać w jednej pozycji, jak np. podczas podróży samochodem, co jakiś czas zmieniaj ułożenie ciała i rób przerwy na rozprostowanie nóg. Duże znaczenie ma również odpoczynek z uniesionymi nogami – najlepiej kilka razy dziennie. [3]

Jakie są metody na obrzęki w przebiegu przewlekłej niewydolności żylnej?

Do podstawowych metod należą ćwiczenia fizyczne, które wspomagają krążenie oraz utrzymanie prawidłowej masy ciała. Ważne jest również stosowanie leczenia kompresyjnego. Warto także unikać długotrwałego stania lub siedzenia oraz odpoczywać z uniesionymi nogami. Pomocne mogą być leki usprawniające przepływ żylny. [5] Produkty z diosminą mikronizowaną, takie jak Diosminex, wpływają na zmniejszenie obrzęków, dolegliwości bólowych i uczucia ciężkości nóg. [6] W przypadku żył powierzchownych można rozważyć zabiegi takie jak ablacja czy skleroterapia. [5]

Powyższa porada nie może zastąpić wizyty u specjalisty, w przypadku problemów ze zdrowiem, należy skontaktować się z lekarzem.

Bibliografia: