Obrzęk nóg u starszej osoby – przyczyny, objawy i sposoby leczenia

Opuchnięte kostki u osoby starszej mogą powodować dyskomfort, a czasami nawet ból i trudności w poruszaniu się. Stosowanie niektórych leków czy nawet niewłaściwa dieta to czynniki, które mogą powodować obrzęki i gromadzenie wody w organizmie. Nie są to jedyne czynniki, wpływające na opuchnięte nogi u osób starszych. Dowiedz się, jakie są główne przyczyny opuchlizny i obrzęków u seniora, kiedy skonsultować się z lekarzem oraz jak wygląda diagnostyka i leczenie.

Spis treści:

• Czym jest obrzęk?
• Obrzęk i opuchlizna nóg – co może je powodować?
• Przyczyny opuchlizny i obrzęków nóg u seniorów
• Obrzęk nóg u starszej osoby – objawy
• Diagnostyka i leczenie opuchlizny nóg u seniora
• Jak osoba starsza może zapobiegać obrzękom?

Czym jest obrzęk?

Obrzęk, potocznie nazywany opuchlizną, to stan polegający na nadmiernym gromadzeniu się płynu w tkankach ciała, który prowadzi do ich obrzmienia. Może występować miejscowo, obejmując pojedynczy narząd lub część ciała, albo rozlegle, wpływając na większe obszary. Płyn, który tworzy obrzęk, może pochodzić z układu krwionośnego lub limfatycznego. Gromadzi się poza naczyniami, gdy ich przepuszczalność lub ciśnienie ulegają zaburzeniu. [1]

Obrzęk i opuchlizna nóg – co może je powodować?

Obrzęki miewają różne przyczyny – najczęściej związane są z zaburzeniami przepływu płynów i funkcji naczyń. Mogą występować wskutek zwiększonej przepuszczalności naczyń podczas reakcji alergicznych lub stanów zapalnych. Innym czynnikiem jest wzrost ciśnienia w naczyniach. Opuchlizna może być skutkiem ubocznym stosowania niektórych leków lub wynikać z niskiego ciśnienia onkotycznego, spowodowanego np. niedoborem białek we krwi, które często jest efektem niedożywienia lub chorób wątroby i nerek. [1]

Przyczyny opuchlizny i obrzęków nóg u seniorów

Obrzęk nóg to powszechny objaw występujący u osób starszych, często związany z różnorodnymi schorzeniami współistniejącymi. Analiza danych z przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych badań wykazała, że najczęstszą przyczyną obrzęku nóg u pacjentów powyżej 65. roku życia była niewydolność nerek, występująca u 18,6% pacjentów, a następnie niewydolność serca (16,4%) oraz zakrzepica żył głębokich* (14,2%). [2] U pacjentów powyżej 80. roku życia najbardziej prawdopodobną przyczyną obrzęku kończyn dolnych jest przewlekła niewydolność żylna. Osoby starsze są szczególnie narażone na tę przypadłość – dotyka do 60% z nich [3].

Najczęściej obserwowanym typem obrzęku u osób starszych jest obustronny obrzęk kończyn, który może wskazywać na powiązania z chorobami ogólnoustrojowymi. Jednostronna, miejscowa opuchlizna może być spowodowana schorzeniami takimi jak zakrzepica czy cellulitis. [2]

Obrzęk nóg u starszej osoby – objawy

Opuchnięte nogi to nie jedyny objaw obrzęku, który może się pojawić. Obrzękowi często może towarzyszyć uczucie ciężkich nóg, które czasami prowadzi do trudności w chodzeniu i siedzeniu. Poza zwiększającym się obwodem kończyn, szczególnie puchnięcie nóg od kolan w dół i w okolicy kostek, dodatkowe dolegliwości obejmują ból i dyskomfort, a także ograniczenie zakresu ruchu w stawach. [4]

W przypadku obrzęku spowodowanego stanem zapalnym można zaobserwować także zaczerwienienie i ciepło w obszarze dotkniętym obrzękiem. W niektórych przypadkach, zwłaszcza gdy obrzęk ma bardziej zaawansowany charakter, mogą wystąpić powikłania, takie jak owrzodzenia czy zmiany skórne. [1,4]

Ważne jest, aby udać się do lekarza w każdym przypadku obrzęku, który nie ma oczywistej przyczyny, szczególnie jeśli utrzymuje się dłużej niż 2–3 tygodnie. [1]

Diagnostyka i leczenie opuchlizny nóg u seniora

Diagnostyka obrzęku nóg u osób starszych wymaga przeprowadzenia szczegółowego wywiadu oraz badań fizykalnych, aby ustalić potencjalne przyczyny. Ważne jest określenie, czy obrzęk występuje: [5]

• jednostronnie – może wskazywać na lokalne problemy, takie jak zakrzepica żył głębokich,
• obustronnie – sugerując potencjalne przyczyny układowe, np. niewydolność serca lub choroby nerek.

Badanie obejmuje również ocenę charakterystyki obrzęku (tj. czy jest bolesny, czy towarzyszy mu napięcie skóry), obecności zmian skórnych, takich jak hiperpigmentacja, owrzodzenia czy objaw Kaposiego-Stemmera, który może oznaczać limfatyczne pochodzenie obrzęku. Standardowo zleca się również podstawowe badania laboratoryjne, takie jak morfologia krwi, poziom kreatyniny, elektrolitów, cukru oraz hormonów tarczycy. Pozwalają na wykluczenie niektórych przypadłości. [5]

Leczenie obrzęków

Leczenie obrzęku nóg u osób starszych zależy głównie od jego przyczyny. W przypadku przewlekłej niewydolności żylnej, która jest jedną z najczęstszych przyczyn obrzęków u starszych pacjentów, zaleca się zazwyczaj unoszenie nogi powyżej poziomu serca, terapię uciskową – jeśli nie istnieją przeciwwskazania oraz stosowanie preparatów pochodzenia roślinnego, wpływających na poprawę krążenia i stan naczyń.

W przypadkach obrzęku związanego z chorobami serca, wątroby lub nerek, leczenie obejmuje kontrolę choroby podstawowej. W niektórych sytuacjach zaleca się przyjmować leki moczopędne (krótkoterminowo) w celu zmniejszenia nadmiaru płynów. W sytuacjach, w których obrzęk jest wynikiem zakrzepicy żył głębokich, leczenie obejmuje antykoagulację przy użyciu heparyny o niskiej masie cząsteczkowej, a następnie doustne leki przeciwzakrzepowe. [5]

Jak osoba starsza może zapobiegać obrzękom?

W profilaktyce przeciwobrzękowej osoby w podeszłym wieku powinny dbać o zdrowie ogólne i utrzymywać kontrolę nad ewentualnymi istniejącymi chorobami, które mogą powodować opuchnięte nogi i kostki. Zalecany jest odpoczynek z uniesionymi nogami, kontrola masy ciała i dbanie o aktywność fizyczną – w miarę indywidualnych możliwości. [6]

Warto rozważyć stosowanie leków bez recepty, zawierających np. diosminę mikronizowaną, która wykazuje właściwości ochronne na naczynia krwionośne. Diosmina mikronizowana, będąca glikozydem flawonowym, poprawia elastyczność i napięcie ścian naczyń żylnych, zmniejsza przepuszczalność ścian naczyń włosowatych, poprawia przepływ limfy i wykazuje właściwości przeciwobrzękowe. [7]

Często niemożliwe jest samodzielne ustalenie przyczyn puchnięcia nóg. Warto wówczas zaczerpnąć porady lekarza, który wykona stosowne badania w celu ustalenia, dlaczego powstaje obrzęk.

Najczęściej zadawane pytania dotyczące obrzęków:

1. Czy istnieją grupy ryzyka, które są bardziej narażone na puchnięcie nóg?
Zgodnie z dostępnymi danymi, na obrzęki obwodowe szczególnie narażone są osoby starsze, szczególnie kobiety. Do czynników zwiększających ryzyko należą m.in. otyłość, cukrzyca, nadciśnienie, niski poziom aktywności fizycznej i ograniczenia mobilności. [8]

2. Czym różni się obrzęk limfatyczny od żylnego?
Obrzęk żylny związany jest z problemami w układzie żylnym, a obrzęk limfatyczny z dysfunkcją układu limfatycznego. Obrzęk limfatyczny i żylny różnią się przyczynami oraz objawami. Obrzęk żylny powstaje na skutek zwiększonej filtracji kapilarnej, prowadząc do gromadzenia się płynu ubogobiałkowego. Objawy obejmują ból oraz mogą pojawić się brązowe złogi hemosyderyny na skórze, która bywa ciepła i wrażliwa na dotyk. Natomiast obrzęk limfatyczny wynika z dysfunkcji układu limfatycznego, prowadząc do gromadzenia płynu bogatego w białko. W tym przypadku obrzęk jest zazwyczaj niebolesny, a skóra może wykazywać zmiany takie jak rogowacenie czy suchość. Charakterystycznym objawem jest niemożność uchwycenia fałdu skóry na grzbiecie stopy. [5]

Powyższa porada nie może zastąpić wizyty u specjalisty, w przypadku problemów ze zdrowiem, należy skontaktować się z lekarzem.

Bibliografia:

1. Bobryk D., Obrzęk - jakie są rodzaje obrzęków i w jakim przypadku należy zgłosić się do lekarza, Medycyna Praktyczna, 2022: https://www.mp.pl/pacjent/objawy/175407,obrzek-jakie-sa-rodzaje-obrzekow-i-w-jakim-przypadku-nalezy-zglosic-sie-do-lekarza
2. Seung Gyu Han i in., Etiologies and Underlying Diseases of Leg Edema in Elderly Patients, Journal of the Korean Geriatrics Society 2014;18(2):78-84. DOI: https://doi.org/10.4235/jkgs.2014.18.2.78
3. H.W. Thaler, G. Wirnsberger, S. Pienaar, R.E. Roller, Bilateral leg edema in the elderly. Clinical considerations and treatment options,European Geriatric Medicine, Volume 1, Issue 6, 2010, Pages 353-357, ISSN 1878-7649, https://doi.org/10.1016/j.eurger.2010.09.004
4. Suehiro K, Morikage N, Harada T, Takeuchi Y, Ike S, Otsuka R, Sakamoto R, Kurazumi H, Suzuki R, Hamano K. Dependent Leg Edema in Older Patients with or without Skin Lesion. Ann Vasc Dis. 2023 Sep 25;16(3):174-180. doi: 10.3400/avd.oa.22-00132 . PMID: 37779644; PMCID: PMC10539118.
5. John W. Ely, Jerome A. Osheroff, M. Lee Chambliss, Mark H. Ebell, Approach to Leg Edema of Unclear Etiology, The Journal of the American Board of Family Medicine Mar 2006, 19 (2) 148-160; DOI: 10.3122/jabfm.19.2.148
6. Newseria, Bóle, obrzęki i skurcze łydek – często ignorujemy objawy niewydolności żylnej, Medycyna Praktyczna dla Pacjentów, 2014: https://www.mp.pl/pacjent/zakrzepica/aktualnosci/107673,bole-obrzeki-i-skurcze-lydek-czesto-ignorujemy-objawy-niewydolnosci-zylnej
7. Diosmina (zmikronizowana), Medycyna Praktyczna – baza leków: https://www.mp.pl/pacjent/leki/subst.html?id=235
8. Besharat S, Grol-Prokopczyk H, Gao S, Feng C, Akwaa F, Gewandter JS. Peripheral edema: A common and persistent health problem for older Americans. PLoS One. 2021 Dec 16;16(12):e0260742. doi: 10.1371/journal.pone.0260742. PMID: 34914717; PMCID: PMC8675752.