Zdrowie nóg - jak zapobiegać skurczom mięśni nóg?
Skurcze są dość powszechnym zjawiskiem – mogą występować zarówno u osób zdrowych, np. po intensywnym wysiłku fizycznym, jak i w przebiegu różnych chorób. W większości przypadków nie stanowią poważnego zagrożenia dla zdrowia, jednak stanowią znaczny dyskomfort, a czasami bywają sygnałem poważniejszych problemów. Poznaj możliwe przyczyny i sprawdź, jak sobie z tym poradzić.
Spis treści:
- Czym jest skurcz mięśni?
- Przyczyny skurczów nóg
- Nocne skurcze nóg a RLS
- Silne skurcze jako objaw przewlekłej niewydolności żylnej
- Skurcze mięśni nóg po wysiłku fizycznym
- Bolesne skurcze nóg a niedobór magnezu
- Co zrobić, gdy pojawiają się skurcze nóg?
- Jak zapobiegać skurczom łydek i stóp? Domowe sposoby
Czym jest skurcz mięśni?
Skurcz mięśni to nagłe, mimowolne i bolesne napięcie jednego mięśnia lub grupy mięśni, które zazwyczaj trwa od kilku sekund do maksymalnie kilku minut. Zwykle pojawia się w określonym obszarze ciała i ustępuje samoistnie, choć w trakcie jego trwania konieczne może być rozciągnięcie mięśnia, aby złagodzić dolegliwości [1].
Przyczyny skurczów nóg
Skurcze mięśni najczęściej pojawiają się u osób zdrowych po intensywnym wysiłku fizycznym lub w jego trakcie. Mogą być wywołane nagłym ruchem czy przeciążeniem i ustępują samoistnie lub po rozciągnięciu i delikatnym masażu [1].
Zdarza się jednak, że są reakcją obronną organizmu, na przykład po urazie kości lub stawu w pobliżu złamania. Innym powodem bywa uszkodzenie nerwu zaopatrującego dany mięsień – wówczas skurcze mogą utrzymywać się również w okresie regeneracji. Jeśli występują często, bywają sygnałem zaburzeń w organizmie, np. niedoboru elektrolitów. Zdarza się, że powodują je zaburzenia hormonalne, ciąża i choroby, takie jak [1]:
- niedoczynność tarczycy,
- cukrzyca,
- przewlekła niewydolność nerek,
- stwardnienie rozsiane,
- tężec,
- neuromiotonia,
- zespół sztywności uogólnionej,
- zespół Schwartza i Jampela,
- zatrucie strychniną.
Nocne skurcze nóg a RLS
Zespół niespokojnych nóg (RLS) i nocne kurcze mięśni nóg to różne zaburzenia, choć obydwa mogą powodować dyskomfort i trudności ze snem.
W RLS charakterystyczne są nieprzyjemne odczucia w nogach, którym towarzyszy przymus poruszania kończynami, nasilający się wieczorem lub w nocy i ustępujący podczas ruchu. Objawy mają charakter przewlekły i nie pojawiają się w trakcie aktywności. Z kolei nocne skurcze mięśni to nagłe, bolesne skurcze, zwykle dotyczące łydek, które wybudzają ze snu, ale nie są poprzedzone wrażeniami czuciowymi (mrowieniem, drętwieniem) ani nie ustępują w wyniku poruszania nogą, tylko po rozciągnięciu mięśnia [2].
Silne skurcze jako objaw przewlekłej niewydolności żylnej
Przewlekła niewydolność żylna (PNŻ) to dolegliwość, która dotyka blisko 40% polskiego społeczeństwa. Skurcze nóg, szczególnie gdy występują w obrębie łydek, mogą być jednym z jej pierwszych objawów. Twoją uwagę powinny zwrócić również takie sygnały jak uczucie ciężkości i zmęczenia kończyn dolnych po długim staniu lub siedzeniu, obrzęki oraz ból. Czasami widoczne są również poszerzone żyły, czyli żylaki. Dolegliwości te wynikają najczęściej nieprawidłowego funkcjonowania zastawek żylnych, które prowadzi do zastoju krwi w kończynach dolnych [3].
Skurcze mięśni nóg po wysiłku fizycznym
Skurcze mięśni związane z wysiłkiem fizycznym mogą wynikać z zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej, ale nie tylko. Badania wykazały, że częstą przyczyną bywają zaburzenia kontroli nerwowo-mięśniowej, wywołane intensywnym zmęczeniem mięśni podczas wysiłku [4].
Bolesne skurcze nóg a niedobór magnezu
Skurcze mięśni to jeden z częstych objawów niedoboru magnezu (hipomagnezemii) – pierwiastka, który jest niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania mięśni i układu nerwowego. Objawy niedoboru magnezu, takie jak mrowienie, osłabienie i drżenia mięśni, czy właśnie skurcze, pojawiają się zazwyczaj w momencie, gdy jego stężenie we krwi znacznie spadnie. [5]
Co zrobić, gdy pojawiają się skurcze nóg?
Gdy pojawią się bolesne skurcze mięśni nóg, warto przede wszystkim spróbować delikatnie rozciągnąć napięty mięsień. W przypadku skurczu mięśnia brzuchatego łydki należy zgiąć stopę grzbietowo, czyli unieść palce stopy w stronę kolana. Pomaga to rozluźnić mięsień i złagodzić ból. Po rozciągnięciu warto poruszać nogą lub stopą, a także przez kilka minut pochodzić, aby poprawić ukrwienie i zmniejszyć napięcie mięśniowe. Przydatne może być również masowanie mięśnia oraz zastosowanie ciepłej wody, na przykład przez polanie łydki ciepłym strumieniem. Jeśli skurcze zdarzają się często lub towarzyszy im sztywność, osłabienie mięśni lub inne niepokojące objawy, należy skonsultować się z lekarzem. Może to być oznaką poważniejszych zaburzeń wymagających diagnostyki i leczenia [1,6].
Jeśli skurcze są wynikiem rozwijającej się przewlekłej niewydolności żylnej, pomocne jest stosowanie doustnych preparatów flebotropowych, zawierających m.in. diosminę czy rutozydy [3].
Jak zapobiegać skurczom łydek i stóp? Domowe sposoby
Skurcze nóg, szczególnie łydek, mogą pojawiać się nagle i być bardzo bolesne. Choć nie ma jednego skutecznego sposobu, który całkowicie Cię uchroni przed tym problemem, możesz zastosować metody, które zmniejszają ryzyko ich wystąpienia.
Włącz do swojej codzienności ruch
Zadbaj o regularną aktywność fizyczną. Ćwiczenia rozciągające mięśnie łydek – np. proste skłony z unoszeniem palców stóp do góry – pomagają utrzymać elastyczność mięśni i zapobiegać ich nadmiernemu napięciu. Szczególnie zaleca się rozciąganie przed snem, jeśli skurcze często pojawiają się w nocy. Ulgę przynosi także kilka minut jazdy na rowerku stacjonarnym wieczorem.
Podczas aktywności fizycznej należy unikać przegrzewania i nadmiernego obciążania mięśni. Odpowiednie rozgrzewki przed treningiem i stopniowe zwiększanie intensywności wysiłku pomagają zmniejszyć ryzyko tzw. skurczów wysiłkowych [6].
Pamiętaj o nawodnieniu
Ważnym elementem profilaktyki jest prawidłowe nawodnienie. Picie odpowiedniej ilości wody w ciągu dnia zmniejsza ryzyko odwodnienia i utraty elektrolitów. Postaraj się również ograniczyć spożycie alkoholu i kofeiny [6].
Zadbaj o odpowiednią dietę
Choć nie udowodniono, że suplementacja magnezem skutecznie zapobiega skurczom, to pierwiastek ten jest niezbędny dla prawidłowej pracy mięśni. Dobrze więc włączyć do jadłospisu produkty bogate w magnez, takie jak orzechy, pestki dyni, kasza gryczana, kakao czy zielone warzywa [6].
Najczęściej zadawane pytania
1. Co powoduje skurcze nóg w nocy?
Nocne skurcze łydek mogą być wywołane wieloma czynnikami, takimi jak: intensywny wysiłek fizyczny, długotrwałe stanie, zaburzenia elektrolitowe i hormonalne (np. choroby tarczycy, cukrzyca, choroba Addisona) oraz schorzenia neurologiczne (ucisk nerwów, neuropatie, choroba Parkinsona, dystonia, stwardnienie rozsiane). Przyczyną mogą być także niektóre leki, np. moczopędne [6].
2. Jak przebiega diagnostyka silnych skurczów nóg?
Diagnostyka skurczów mięśni nóg rozpoczyna się od wizyty u lekarza rodzinnego, który zbierze szczegółowy wywiad dotyczący charakteru skurczów i przeprowadzi badanie neurologiczne, oceniając napięcie oraz siłę mięśni i odruchy. Lekarz może również zlecić badania laboratoryjne krwi, sprawdzając poziomy potasu, magnezu, wapnia i enzymów mięśniowych. W niektórych przypadkach konieczne może być m.in. badanie elektromiograficzne (EMG), a nawet biopsja mięśnia, szczególnie gdy podejrzewa się wrodzone choroby. Pamiętaj, że skurcze mogą być objawem poważniejszych schorzeń, dlatego nie należy ich bagatelizować, a w przypadku nagłych i ostrych objawów, należy natychmiast wezwać pomoc medyczną [1].
Powyższa porada nie może zastąpić wizyty u specjalisty, w przypadku problemów ze zdrowiem, należy skontaktować się z lekarzem.
Bibliografia:
[1] Bartoszek K., Skurcze, kurcze i sztywność mięśni: przyczyny, objawy i leczenie, Medycyna Praktyczna: https://www.mp.pl/pacjent/objawy/152437,skurcze-kurcze-i-sztywnosc-miesni-przyczyny-objawy-i-leczenie [Dostęp online: 24.07.2025]
[2] Philip W. Tipton, Zbigniew K. Wszołek, Zespół niespokojnych nóg i nocne kurcze mięśni nóg – przegląd oraz przewodnik rozpoznawania i leczenia, Polish Archives of Internal Medicine, 2017; 127: 865–872: https://www.mp.pl/neurologia/choroba-parkinsona/180213,zespol-niespokojnych-nog-inocne-kurcze-miesni-nog-przeglad [Dostęp online: 24.07.2025]
[3] Suchecki, P., Linkiewicz, J., Kosiński, M., Świątek, Ł., Stępak, H., & Krasiński, Z. Leczenie farmakologiczne przewlekłej niewydolności żylnej Pharmacological treatment of chronic venous insufficiency, FARMACJA WSPÓŁCZESNA 2024; 17: 221-234
[4] Pupka A., Kurcze mięśni, Medycyna po Dyplomie, 2015/02: https://podyplomie.pl/medycyna/17849,kurcze-miesni [Dostęp online: 24.07.2025]
[5] Drabczyk R., Wiercińska M., Niedobór magnezu (hipomagnezemia) - objawy, przyczyny i leczenie, Medycyna Praktyczna: https://www.mp.pl/pacjent/objawy/176012,niedobor-magnezu-hipomagnezemia-objawy-przyczyny-i-leczenie [Dostęp online: 24.07.2025]
[6] Wiercińska M., Skurcze łydek – jak sobie pomóc?, Medycyna Praktyczna: https://www.mp.pl/pacjent/objawy/343852,skurcze-lydek-przyczyny-jak-sobie-pomoc [Dostęp online: 24.07.2025]
