Zrozumieć układ krążenia - rola tętnic i żył w organizmie

Układ sercowo-naczyniowy to precyzyjna sieć naczyń krwionośnych, której centrum stanowi serce. Jego zadaniem jest dostarczanie tlenu i składników odżywczych do każdej komórki organizmu oraz usuwanie produktów przemiany materii. Dowiedz się, jak działa ten system i dlaczego jest ważny dla zdrowia.

Spis treści:

• Układ krwionośny człowieka i jego rola w organizmie
• Budowa naczyń krwionośnych
• Jak wygląda przepływ krwi w ciele człowieka?
• Na czym polega układ wrotny wątroby?
• Układ tętnic w kończynach dolnych
• Układ żylny w kończynach dolnych
• Flebologia – czyli specjalistyczne spojrzenie na zdrowie żył
• USG – podstawowa metoda kontroli stanu naczyń krwionośnych

Układ krwionośny człowieka i jego rola w organizmie

Układ naczyniowy razem z sercem tworzy układ krążenia. To on zapewnia, że każda komórka w ludzkim ciele zaopatrywana jest w tlen i substancje odżywcze, a produkty przemiany materii są odprowadzane. Serce działa tu jak pompa – nieustannie tłoczy krew przez naczynia krwionośne. [1]

Rodzaje naczyń krwionośnych

W ciele człowieka wyróżnia się trzy główne rodzaje naczyń: [1]

• tętnice – prowadzą krew utlenowaną z serca (poza tętnicą płucną);
• żyły – zbierają ubogą w tlen krew i kierują ją z powrotem do serca;
• naczynia włosowate (kapilary) – najmniejsze naczynia, w których odbywa się wymiana gazów i składników między krwią a komórkami.

Budowa naczyń krwionośnych

Naczynia krwionośne to elastyczne „rurki”, którymi przepływa krew. Ich ściany zbudowane są z trzech warstw:

• wewnętrznej (śródbłonka);
• środkowej (mięśniowej);
• zewnętrznej (łącznotkankowej).

Grubość tych warstw oraz ich elastyczność różnią się w zależności od typu naczynia i pełnionej funkcji. [2]

Tętnice – ich budowa i rola

Tętnice to naczynia, które odprowadzają krew z serca do wszystkich tkanek i narządów. Większość z nich przenosi krew utlenowaną, czyli bogatą w tlen (wyjątkiem są tętnice płucne, które prowadzą krew odtlenowaną do płuc). Ich ściany są grube, sprężyste i zawierają dużo tkanki mięśniowej oraz elastycznej. Dzięki temu mogą wytrzymać wysokie ciśnienie krwi wyrzucanej z serca podczas skurczu. Tętnice rozgałęziają się stopniowo na coraz mniejsze naczynia, aż przechodzą w naczynia włosowate. [1]

Budowa i funkcje żył

Żyły to naczynia, którymi krew wraca do serca. W przeciwieństwie do tętnic większość żył prowadzi krew pozbawioną tlenu (oprócz żył płucnych). Ich ściany są cieńsze i mniej elastyczne niż tętnicze, ale zawierają specjalne zastawki. Zapobiegają one cofaniu się krwi, szczególnie w kończynach dolnych, w których krew musi pokonać siłę grawitacji. [1]

Naczynia włosowate – budowa i funkcje

Naczynia włosowate, czyli kapilary, to najdrobniejsze i najcieńsze naczynia krwionośne w organizmie. Ich ściany zbudowane są z jednej warstwy śródbłonka, by utrzymać zdolność do bezpośredniej wymiany gazów, składników odżywczych i produktów przemiany materii między krwią a komórkami tkanek. Kapilary tworzą gęste sieci oplatające wszystkie narządy i tkanki. [2]

Jak wygląda przepływ krwi w ciele człowieka?

Krążenie krwi odbywa się w dwóch obiegach: dużym i małym.

W przypadku krążenia dużego (ustrojowego) serce tłoczy krew bogatą w tlen do całego ciała. Następnie krew, oddając tlen i pobierając dwutlenek węgla, wraca do serca żyłami. W obiegu małym (płucnym) krew odtlenowana trafia z serca do płuc i tam zostaje wzbogacona w tlen. Następnie wraca do serca, by znów rozpocząć cykl. Cały proces odbywa się nieprzerwanie dzięki pracy serca. [1]

Na czym polega układ wrotny wątroby?

Układ wrotny wątroby to unikalna sieć naczyń krwionośnych, która zbiera krew z narządów układu pokarmowego – żołądka, jelit, trzustki i śledziony – i kieruje ją bezpośrednio do wątroby. Krew ta zawiera składniki odżywcze wchłonięte z przewodu pokarmowego, ale także toksyny i produkty przemiany materii. Wątroba pełni tu funkcję „filtra”. Przetwarza substancje odżywcze, neutralizuje toksyny i przygotowuje organizm do dalszego metabolizowania związków chemicznych. Dzięki układowi wrotnemu możliwa jest szybka i skuteczna kontrola tego, co trafia z jelit do reszty organizmu. [1]

Układ tętnic w kończynach dolnych

Krew do kończyny dolnej doprowadza tętnica biodrowa zewnętrzna, która pod więzadłem pachwinowym przechodzi w tętnicę udową, a ta dalej w tętnicę podkolanową. Z niej odchodzą gałęzie do uda (głęboka tętnica uda, okalające udo, przeszywające), kolana (tętnica zstępująca kolana) i podudzia. Tętnica biodrowa wewnętrzna zaopatruje miednicę i częściowo udo (tętnica zasłonowa). [3]

Układ żylny w kończynach dolnych

Układ żylny kończyn dolnych dzieli się na powierzchowny i głęboki, połączone żyłami przeszywającymi. Dzięki zastawkom krew płynie z układu powierzchownego do głębokiego. Gdy zawiodą, może dojść do cofania się krwi, żylaków i niewydolności żylnej.

Żyły powierzchowne biegną tuż pod skórą. Najdłuższą z nich jest żyła odpiszczelowa, która zaczyna się przyśrodkowo na stopie i uchodzi do żyły udowej. Żyła odstrzałkowa biegnie po łydce i uchodzi do żyły podkolanowej.

Żyły głębokie towarzyszą tętnicom, są zwykle podwójne i zaczynają się na stopie. Tworzą żyły piszczelowe przednie, tylne i strzałkowe, które łączą się w żyłę podkolanową. Do niej uchodzi m.in. żyła odstrzałkowa. Żyła udowa stanowi przedłużenie żyły podkolanowej. W obrębie rozworu odpiszczelowego uchodzi do niej żyła odpiszczelowa. Następnie biegnie przez rozstęp naczyniowy i przechodzi w żyłę biodrową zewnętrzną. [3]

Flebologia – czyli specjalistyczne spojrzenie na zdrowie żył

Flebologia to dziedzina medycyny zajmująca się stanem żył. Przedmiotem jej zainteresowania są przede wszystkim choroby żył – diagnostyka, profilaktyka oraz leczenie. Choć nie jest obecnie odrębną specjalizacją lekarską w Polsce, flebologia stanowi interdyscyplinarne pole zainteresowania lekarzy różnych specjalności – przede wszystkim chirurgów naczyniowych, lekarzy rodzinnych, angiologów i dermatologów. [4]

Flebolog zajmuje się w szczególności takimi schorzeniami, jak żylaki, zapalenie żył, zakrzepica czy owrzodzenia żylne.

USG – podstawowa metoda kontroli stanu naczyń krwionośnych

Ultrasonografia (USG) naczyń obwodowych to nieinwazyjne i bezpieczne badanie, które pozwala ocenić przepływ krwi w żyłach i tętnicach kończyn. Dzięki niemu lekarz może szybko wykryć zmiany naczyniowe, takie jak zwężenia, zakrzepy czy niewydolność zastawek żylnych.

Najczęściej wykorzystuje się tzw. badanie Doppler. To technika, która pokazuje obraz naczyń oraz mierzy prędkość i kierunek przepływu krwi. Badanie trwa kilkanaście minut, nie wymaga żadnego przygotowania ani znieczulenia. Może być wykonywane u osób w każdym wieku i wielokrotnie powtarzane.

USG naczyń obwodowych znajduje zastosowanie m.in. w diagnostyce:

• miażdżycy tętnic kończyn dolnych,
• zakrzepicy żył głębokich,
• przewlekłej niewydolności żylnej,
• żylaków,
• choroby Buergera.

Nie ma przeciwwskazań do wykonania tego badania, a jego wynik często stanowi podstawę do dalszego postępowania – zarówno zachowawczego, jak i zabiegowego. [5]

Najczęściej zadawane pytania dotyczące układu krążenia:

1. Czym jest aorta i gdzie się znajduje?

Aorta to największa tętnica w organizmie, która odchodzi z lewej komory serca i rozprowadza utlenioną krew do całego ciała. Składa się z trzech części: aorty wstępującej, łuku aorty i aorty zstępującej (piersiowej i brzusznej). Od aorty odchodzą ważne tętnice, które zaopatrują m.in. serce, mózg, nerki oraz kończyny. To główna droga transportu krwi bogatej w tlen do wszystkich narządów. [1]

2. Jakie jest prawidłowe ciśnienie krwi?

Prawidłowe ciśnienie krwi u zdrowej osoby dorosłej wynosi około 120/80 mm Hg. Oznacza to, że podczas skurczu serca (ciśnienie skurczowe) wartość ta wynosi około 120 mm Hg, a podczas rozkurczu serca (ciśnienie rozkurczowe) nie spada poniżej 80 mm Hg. [1]

Powyższa porada nie może zastąpić wizyty u specjalisty, w przypadku problemów ze zdrowiem, należy skontaktować się z lekarzem.

Bibliografia:

1. Kopiński P., Fizjologia układu naczyniowego, Medycyna Praktyczna: https://www.mp.pl/pacjent/choroby-ukladu-krazenia/choroby/165489,fizjologia-ukladu-naczyniowego [Dostęp online: 23.06.2025]
2. Pieszalska A., Budowa i funkcje naczyń krwionośnych, Zintegrowana Platforma Edukacyjna: https://zpe.gov.pl/pdf/PHaLJW4WW [Dostęp online: 23.06.2025]
3. Sokołowska-Pituchowa J., Anatomia człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2006, s. 617-624
4. Dziekoński J., Drążkiewicz T., Lekarz rodzinny powinien być flebologiem, Medycyna Praktyczna: https://www.mp.pl/medycynarodzinna/na-marginesie/wywiady/141868,lekarz-rodzinny-powinien-byc-flebologiem [Dostęp online: 23.06.2025]
5. Maciejewski J., Ultrasonografia (USG) naczyń obwodowych, Medycyna Praktyczna: https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/154352,ultrasonografia-usg-naczyn-obwodowych [Dostęp online: 23.06.2025]